Over ADHD – aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit – bestaan veel en hardnekkige misverstanden. Laura Batstra, hoogleraar Orthopedagogiek bij de Rijksuniversiteit Groningen, schreef er een boek over: “ADHD is alleen een naam voor bepaald gedrag dat we in onze samenleving als lastig ervaren, het is geen hersenstoornis en medicatie is geen wondermiddel.”
Ruim tien jaar geleden, in 2012, deed het boek ‘Hoe voorkom je ADHD? Door de diagnose niet te stellen‘ veel stof opwaaien. In 2017 verscheen een grondig herziene en aangevulde update van Hoe voorkom je ADHD? onder de nieuwe titel ‘ADHD: macht en misverstanden.’ Nu, zes jaar later, was het tijd voor een nieuwe volledig geactualiseerde herdruk met twee nieuwe hoofdstukken.
In deze druk gaat Batstra uitvoerig in op de vele recente ontwikkelingen in ADHD-land, en beschrijft ze waarom misverstanden over ADHD blijven bestaan. Een gesprek over labels, medicalisering en macht.
Hoeveel nieuwe informatie staat er in deze druk?
“Heel veel. De ontwikkelingen rondom ADHD staan bepaald niet stil. Terwijl de hype bij kinderen langzaam op z’n retour is, zien we die bij volwassenen nu juist opvlammen. Hoewel ik me over volwassenen minder druk maak, zij kunnen beter dan kinderen zelf afwegen of een classificatie en medicatie voor hen meer voordelen dan nadelen hebben, vind ik wel dat volwassenen eerlijke informatie moeten krijgen om hun beslissingen op te baseren. En dat krijgen ze nu op veel plekken niet.
Maar ook de bestaande hoofdstukken zijn aangevuld met nieuwe wetenschappelijke bevindingen, waaruit bijvoorbeeld gebleken is dat ADHD classificaties en behandelingen kinderen op de lange termijn geen voordeel lijken te bieden en wel risico’s met zich meebrengen. Dit soort informatie moeten ouders, kinderen en andere betrokkenen hebben voordat ze het psychiatrisch circuit in stappen.
Daarnaast geef ik nu in het boek meer voorbeelden van hoe er binnen de psychiatrie met critici, inclusief mijzelf, wordt omgegaan. Want het op soms nare manieren de kop indrukken van kritische vragen en geluiden is een van de redenen waarom misinformatie en wanpraktijken in de zorg kunnen blijven bestaan. Daar moeten we het denk ik meer over gaan hebben.”
Kun je een voorbeeld geven van dergelijke wanpraktijken?
“Ik sta in deze zesde druk stil bij de vraag waarom het zo lang moet duren voor men zeer relevante onderzoeksresultaten in de praktijk toepast. Het is al sinds 2004 bekend dat ADHD medicatie verreweg de meeste kinderen op de lange termijn niet helpt en wel forse nadelen heeft – toch verviervoudigde het aantal voorschriften aan kinderen tussen 2003 en 2013. Pas vanaf 2014 neemt dit voorzichtig af, en dat is niet op initiatief van psychiaters, maar door overheidsingrijpen en door kritiek in de samenleving.
De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie schrijft op haar website bij patiënten informatie nog steeds dat de oorzaak van ADHD bij kinderen afwijkingen en zelfs misvormingen in de hersenen zijn. Dat is nonsens, en het kan kinderen met een ADHD-classificatie schaden als ze ten onrechte opgroeien met het idee dat ze misvormde hersenen hebben. Nu we het er over hebben word ik alweer woedend.”
“Met deze zesde druk hoop ik academische zorgprofessionals die wetenschappelijke informatie lange tijd actief negeerden een spiegel voor te houden.”
Verwacht je boze reacties uit die hoek?
“Niet echt. Omdat ze zo ontzettend fout zitten met het verspreiden van schadelijke misinformatie is hun beste strategie zich stilhouden. De NVvP geeft trouwens ook over andere stoorniscategorieën zeer achterhaalde en misleidende informatie. Depressie wordt op de website bijvoorbeeld nog steeds omschreven als een disbalans van stofjes die door antidepressiva weer in evenwicht gebracht worden.”
Toch schrijf je in je voorwoord: “Ik weet niet of ik de eerste druk van dit boek ooit uitgebracht zou hebben als ik had geweten wat me aan giftige reacties te wachten stond.”
“In 2012 waren het vooral boze en gekwetste ouders die – soms achter de schermen opgehitst door een psychiater – zeer heftig reageerden. Achteraf is dat ook niet zo gek. Ze kampten met kinderen die het moeilijk hadden en/of moeilijk waren. En dat valt niet mee in onze intolerante prestatiemaatschappij met onze excluderende schoolsystemen. De psychiatrie had deze ouders een (schijn!)verklaring gegeven, namelijk ADHD. En daarvoor bestond ook nog een medicijn dat het kind in ieder geval tijdelijk stuurbaarder kan maken.
Ik kan me voorstellen dat mijn boodschap dat ADHD niets verklaart en het kind onterecht probleemeigenaar maakt, verkeerd bij deze ouders viel. Vooral omdat sommige journalisten mijn boodschap vertaalden als ‘Batstra vindt ADHD geen hersenprobleem, en legt dus de schuld bij ouders’. Dat was echter wel het laatste wat ik deed, ik zie ADHD vooral als maatschappelijk probleem, als een signaal dat we te weinig ruimte en waardering voor diversiteit hebben.”
Wat hoop je met je boek te bereiken?
“De kennis die over ADHD die rondgaat wordt in grote mate bepaald door machtige partijen met eigenbelangen. Kinderen ten onrechte wijsmaken dat hun hersenen misvormd en afwijkend zijn, is in mijn optiek zeer kwalijk.
Ik heb geprobeerd die belangen en de misverstanden rondom ADHD zo toegankelijk mogelijk te beschrijven.
Tegenover en naast de overheersende maar grotendeels achterhaalde medisch-psychiatrische visie, bepleit ik een pedagogisch en sociologisch perspectief op energiek en eigenzinnig gedrag van kinderen. Dit perspectief maakt van het kind geen probleemeigenaar of patiënt, maar belicht het brede palet aan mogelijkheden in de context.
Mijn doel is niet om de lezer te overtuigen dat psychiatrische classificaties en medicijnen altijd en alleen maar slecht zijn, want soms wegen de baten wel degelijk op tegen de nadelen en de risico’s. Maar vaak is dit niet het geval.
Hopelijk helpt dit boek degenen die het kind en de situatie het beste kennen, dus de ouders, leerkrachten, pedagogisch medewerkers uit de kinderopvang en niet te vergeten het kind zelf, om een afweging te maken op basis van eerlijke informatie.”
Geïnteresseerd?
Je kan het boek hier bestellen.
