"Ik ben klaar met het onderwerp, maar het onderwerp niet met mij"

François de Waal is schrijvend journalist, tv-maker en jurist bij Slachtofferhulp. Door ingrijpende gebeurtenissen wordt hij ernstig depressief en suïcidaal. Hij gaat door een diep dal dat hij ternauwernood overleeft.

Als het uiteindelijk weer wat beter gaat begint hij met schrijven. Hij werkt als ervaringsdeskundige bij De Depressie Vereniging en schrijft blogs voor Psychosenet. Het helpt. Het resulteert uiteindelijk in het boek Depressie, de dwangmatige denkziekte. Een eerlijk en daardoor ook confronterend boek.

François: “Mensen ontwijken het onderwerp liever, sterker: mensen die aan een depressie lijden worden onbedoeld doodgeknuffeld, vergeef me deze botte uitspraak. Soms hebben we denk ik harde, confronterende woorden nodig om tot verandering te komen.” Genoeg aanleiding dus voor een gesprek over dit heikele onderwerp.

Je hebt besloten over je depressie een boek over te schrijven. Ben je niet helemaal klaar met dit onderwerp? Of hielp het schrijven je juist?
“Jaren geleden heb ik boeken over depressie gelezen en er zelfs een documentaire over gemaakt (De depressie voorbij). Maar toen ik zelf voor de bijl ging, begreep ik … dat ik er geen zak van begreep. Helaas nu wel.

Ik had die ervaring en dit boek graag overgeslagen. Maar ik merk dat als ik eerlijk, pijnlijk eerlijk over mezelf schrijf (zoals in mijn boek Vijftig manieren waarop ik mijn leven verpestte), dat mensen, dik dun, rijk arm, zwart wit, jong oud, dan tegen me zeggen: het is zeer herkenbaar, je schrijft over mij! Schrijven helpt mij, en de lezer ook. Dus toen ik weer een beetje kon lezen en schrijven (lukt niet midden in de depressie), toen kwamen de woorden vanzelf.

Ik wilde weten wat er in hemelsnaam was gebeurd. En ik was gemotiveerd, dat kan je misschien wel begrijpen. Wat is depressie? Hoe komt het? Waarom is het zo extreem? En vooral: alsjeblieft, hoe herstel ik? Dit boek had ik indertijd graag gelezen, er zijn te veel boeken over depressie die om de hete brij heen draaien. Ik ben klaar met het onderwerp, maar het onderwerp niet met mij.

Regelmatig krijg ik een mail, een telefoontje of whatsapp-bericht (ik geef makkelijk mijn nummer), of bijvoorbeeld een korte boekenrecensie, en dan denk ik: kijk, hier doe ik het voor; ik herken hun extreme pijn en zij de mijne, zo’n reactie ontroert me elke keer weer opnieuw. Als een kleine moeite van mij iets kan betekenen, dan doe ik dat natuurlijk. Mijn doel is geen advies geven, geen hulp, misschien een gram inspiratie. Daar ga ik mee door.”

Wie hoop je met het boek te bereiken? Vooral depressieve mensen of eigenlijk iedereen?
“Ik wil in de eerste plaats depressieve mensen bereiken, zij wonen echt in de hel. Dus allereerst de depressieve mens zelf, maar depressie is besmettelijk, ook de directe omgeving gaat door een hel. Maar goed, alle manieren die mij hebben geholpen om uit die gruwelijke depressie te kruipen, al die manieren helpen ‘normale’ mensen ook.

En de belangrijkste manier is: het herkennen bij jezelf van onbewuste (=dwangmatige) negatieve gedachten, je ego, je instinct. Wakker worden en begrijpen dat die gedachten je willen helpen, maar je de vernieling in helpen. Dat gebeurt bij iedereen, maar bij depressieve mensen extreem.“

Depressie is geen welvaartsziekte in vooral rijke landen?
“Nou, je verschrikkelijk wanhopig voelen gebeurt natuurlijk al eeuwen en overal. Bijvoorbeeld als je partner of kind overlijdt. Maar als je elke dag bezig bent om voor je familie te zorgen en elke dag keihard werkt, dan is dat al beter dan de hele dag werkeloos alleen thuis zitten rond te tollen in je eigen hoofd. Dan hebben die dwangmatige, extreem negatieve gedachten je echt helemaal in hun macht. Dat is depressie.

Ook is het zo dat wij in een cultuur leven waar iedereen zich helemaal dient te ontplooien en eigenlijk gelukkig moét zijn of worden.

“Volkomen gelukkig willen of moeten worden is een geweldig recept om ongelukkig te worden.”

Ook is onze maatschappij meer dan elders en meer dan vroeger individualistisch, dus is er minder bescherming door gezin, familie, kerk en groep (zoals buurt of vereniging). Dus als het fout gaat, dan ben je helemaal alleen op jezelf aangewezen.”

Is het eigenlijk een zelfhulpboek?
“Zelfhulpboeken is een genre, en in elk genre vind je goeie, minder goeie en slechte boeken.

Ja, het is een zelfhulpboek. Ik help je, of ik inspireer je, zodat jij jezelf kan helpen. Nogmaals, alle hulp is prima, maar jij gaat het doen, jij moet jezelf gaan helpen. Alsjeblieft niet gaan zitten wachten tot de pillen jou gaan genezen. Ik citeer hoogleraar Jim van Os in het boek:“Bij een chirurgische ingreep is de arts en zijn behandelmethode het belangrijkst, bij geestelijke ziekten is het de patiënt die het meeste werk moet doen, die de ongelooflijk zware inspanning moet leveren om verandering aan te brengen.”

François is een schrijver die de lezer direct beetpakt en die vervolgens niet makkelijk weer loslaat. Heel knap, zeker bij zo’n onderwerp als dit. Er zit ook veel humor in het boek, wat je misschien niet zou verwachten. Maar het is onderdeel, zo lijkt het althans, van een uitgekiende strategie: via humor en zelfspot, weet hij tot de kern van het probleem – en de daarbij horende pijn – door te dringen. Je herkent wat hij bedoelt direct en hij maant je op deze manier ook tot actie. Hij schrijft daarbij altijd met mededogen, ja met liefde, over al die mensen die zo lijden.

Het interview gaat hieronder door.

In één van je columns schrijf je dat je bij de depressielijn ontdekte dat veel bellers een uitkering hadden en niets omhanden hadden, Daar ben je zeer kritisch over. Dat lijkt me ook de kern van je boek: je moet het toch echt zelf oplossen. Niet zielig doen.
“Ja, dat is de essentie, en omdat depressie geen hersenziekte is (te genezen met antidepressiva), maar een tekort aan antidepressivaardigheden, kan jij jezelf helpen. Antidepressiva kunnen misschien aan symptoombestrijding doen, maar daarna moet jij iets met het echte probleem gaan doen: iets doen met die dwangmatige denkziekte. Pillen is een chemische steun, maar met die vaardigheden kan jij jezelf steunen. Als je met pillen stopt, kan de depressie terugkeren, maar die vaardigheden raak je nooit kwijt en dat is dus een intern, preventief medicijn tegen toekomstige depressies. “

De cijfers liegen er niet om. Zie jij ook een soort depressie epidemie op ons afkomen?
“Ik denk dat veel mensen die ‘depri’ zijn, zich onterecht depressief noemen. Maar goed, ook zijn er mensen die het voor iedereen geheim houden. De aanstellers nemen zich heel serieus en de echt depressieve mensen voelen zich aanstellers. Ik denk eerder dat er een antidepressiva-epidemie is.

Officieel zitten er in Nederland 1,2 miljoen mensen aan de antidepressiva. Ik weet niet of al die mensen hun pillen dagelijks daadwerkelijk slikken, maar toch een flink deel wel, ook jonge mensen, en dat is slecht nieuws. Behalve voor de farmaceutische industrie.“

Een hoofdstuk in in het boek is getiteld: ‘Depressie is een extreme vorm van ego’. Wat bedoel je daarmee?
“Je ego – je overlevingsinstinct – produceert die dwangmatige (onbewuste, automatische) negatieve gedachten-stroom (donderende, eeuwig voortdurende waterval!) die iedereen heeft. Maar een depressief iemand doet dat extreem negatief, en gaat eraan kapot.

Dus weer: iedereen kan misschien wel de grootse levensles die er is uit dit boek leren: wees je bewust van die onbewuste, negatieve gedachten, want anders zijn die jou de baas, bepalen zij alles in jouw leven, en is je leven negatief, van mild (irritatie) tot gewoon (verdriet) tot extreem (depressie).”

Noem enkele elementen uit je boek waarvan je hoopt dat lezers het meenemen.
“Ten eerste dat depressie niet een hersenziekte is, maar een zieke manier van denken (zoals in de titel van mijn boek staat: ‘dwangmatige denkziekte’). Als je partner sterft is verdriet en rouw normaal en gezond, maar als je dan compleet overmand wordt door dat dwangmatige denken (mijn partner is dood, en ik dus ook, mijn hele leven is kapot, het komt echt nooit meer goed en het is allemaal mijn schuld), dan kan het verdriet veranderen in een depressie.

Dus de oorzaak is niet zozeer de dood van je partner, maar wat jij daarna daarover tegen jezelf gaat zeggen, gillen, brullen en eindeloos herhalen. En dit is dus waar het dwangmatige begint en waar je dus heel moeilijk weer uit kan komen. Jouw depressieve reactie op een ramp is de tweede, vaak grotere ramp, en nu heb je twee rampen.

Ten tweede.

“Depressie zal overgaan, hoe krankzinnig slecht je je ook voelt. Er is altijd hoop, maar goed, leg dat maar eens uit aan een wanhopig iemand.”

Toch probeer ik dat uit te leggen in het boek. Maar die hoop moet je, pas als je dat kunt, wel zelf zoeken en vinden, of er in ieder voor open staan. Zoals misschien stukjes uit dit boek lezen. Meewerken, niet tegenwerken. Veel depressieve mensen zien hun depressie onbewust als een identiteit, als een pervers bezit, dat is de slachtofferrol. Zo verneuken mensen hun eigen leven.

Ten derde: De beste manier om eruit te komen is niet van de pijn weg te lopen, maar erin te kruipen, zeer contra-intuïtief. Luister naar de pijn en voel de pijn. Daarvoor moet je eerst: wakker worden, stoppen met alle afleidingen, excuses en verslavingen. Dus verantwoordelijkheid nemen. Alle hulp is prima, maar jij moet echt meedoen met die hulp en op een bepaald moment ga je achter het stuur van de auto zitten, sturen en gas geven. Voorzichtig in de eerste versnelling, daarna iets harder.

Tot slot: Je instinct (ego) ziet een ramp en reageert bij sommige mensen extreem. Je instinct wil je hiermee helpen, maar doet dat zo extreem en produceert daarmee zoveel stress dat het je verlamt. Dus je instinct gilt voortdurend PAS OP! en LOS DE RAMP NU OP!

Maar het alarm is erger dan het vuur. Het alarm wil je waarschuwen voor de ramp (vuur), maar de ramp is het alarm. Je instinct reageert disproportioneel. Hij weet niet dat rampen vaak veel beter worden opgelost door kalmte, ratio, wijsheid.